Dążenie do tego, aby wyprowadzić majątek poza zasięg wierzycieli, nie jest wynalazkiem naszych czasów. Historia tego typu działań sięga daleko wstecz, aż do starożytnego Rzymu, gdzie po raz pierwszy sformułowano zasady mające na celu ochronę wierzycieli przed nieuczciwymi dłużnikami. Actio Pauliana, bo tak brzmiała jej łacińska nazwa, była jednym z pierwszych i najważniejszych instytucji prawnych mających za zadanie, zapewnienie bezpieczeństwa w obrocie gospodarczym. Dzisiaj, w epoce globalnych finansów i skomplikowanych transakcji, skarga pauliańska nadal stanowi kluczowy element ochrony prawnej wierzycieli, choć przeszła długą drogę od swoich starożytnych korzeni. Współczesne prawo, w tym polski Kodeks cywilny, kontynuuje tę tradycję, dostosowując zasady do potrzeb nowoczesnej gospodarki i zapewniając wierzycielom skuteczne narzędzia do walki z nieuczciwym umniejszaniem majątku przez dłużników. Na gruncie polskiego Kodeksu cywilnego istota sargi pauliańskiej, regulowana jest przepisami zawartymi w artykule 527.
Art. 527. § 1. Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Jakie są zatem przesłanki zastosowania skargi pauliańskiej?
Istnienie wierzytelności podlegającej ochronie pauliańskiej i pokrzywdzenie wierzycieli jest pierwszym i podstawowym warunkiem. To właśnie niewypłacalność dłużnika lub pogłębienie istniejącej niewypłacalności wskutek dokonanej czynności prawnej stanowi punkt wyjścia do rozważania dotyczącego zastosowania skargi pauliańskiej.
Drugim warunkiem jest uzyskanie korzyści majątkowej przez osobę trzecią. Obejmuje ono każde przysporzenie majątkowe, które może objawiać się zarówno w postaci zwiększenia aktywów, jak i zmniejszenia pasywów osoby trzeciej.
Kolejną przesłanką jest ta dotycząca działania dłużnika i korelującej z nią świadomością, iż działa on z pokrzywdzeniem wierzyciela – dłużnik musi być świadomy tego, że jego działanie może prowadzić do jego niewypłacalności. Nie jest przy tym konieczne działanie z bezpośrednim zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela – wystarczy przewidywanie takiego pokrzywdzenia w granicach ewentualności.
Wiedza lub możliwość dowiedzenia się przez osobę trzecią o pokrzywdzeniu wierzycieli dłużnika i zła wiara osoby trzeciej jest czwartą przesłanką. Dotyczy on stanu świadomości osoby trzeciej, która uzyskała korzyść majątkową, co do szkodliwego charakteru czynności dla wierzycieli.
Kodeks cywilny wprowadza również pewne domniemania prawne ułatwiające wierzycielom dochodzenie swoich praw:
Jeżeli korzyść majątkową uzyskała osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem, domniemywa się, że wiedziała ona o świadomości dłużnika dotyczącej pokrzywdzenia wierzycieli.
Podobnie, jeśli korzyść uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że był on świadomy działań dłużnika.
Skarga pauliańska jest potężnym narzędziem w rękach wierzycieli, pozwalającym na unieważnienie czynności prawnej, która narusza ich interesy. Jest to szczególnie ważne w sytuacjach, gdy dłużnik próbuje umyślnie wyprowadzić majątek z zasięgu egzekucji, aby uniknąć spłaty długów. W przypadku uznania skargi pauliańskiej za zasadną, dokonana czynność prawna zostaje uznana za nieważną wobec wierzyciela, co umożliwia mu dalsze dochodzenie swoich praw majątkowych wobec dłużnika.
Stan prawny: luty 2024 r.
Fot. unsplash.com