Co do zasady, nie tylko organy ścigania mogą zatrzymać legalnie osobę. Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania karnego, każdy z nas ma prawo ująć daną osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości. Jest to tzw. ujęcie obywatelskie (obywatelskie zatrzymanie), o którym szerzej w dzisiejszym wpisie na blogu.
Obywatelskie zatrzymanie – co to takiego?
Instytucja ujęcia obywatelskiego została zawarta w art. 243 Kodeksu postępowania karnego. Ustawodawca nie przewidział natomiast definicji legalnej zatrzymania. W doktrynie uważa się zatrzymanie jako krótkotrwałe pozbawienie wolności w celu zastosowania środka zapobiegawczego lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej albo oskarżonego do organu procesowego. Ujęcie obywatelskie stanowi rodzaj zatrzymania, dlatego też zamiennie nazywane jest obywatelskim zatrzymaniem.
Kto może ująć sprawcę czynu zabronionego?
Ujęcie obywatelskie jest dopuszczalne, gdy następuje:
na gorącym uczynku przestępstwa (schwytanie następuje w czasie popełnienia przestępstwa lub po jego popełnieniu, ale sprawca pozostaje jeszcze na jego miejscu),
w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa.
Uprawniona do ujęcia osoby, która popełniła czyn zabroniony jest każda osoba, która jest świadkiem zdarzenia (nie tylko osoba pokrzywdzona czynem)!
Obywatel dokonujący ujęcia musi być pewny popełnienia przestępstwa przez osobę zatrzymywaną. Podkreślić należy, iż ująć można zarówno sprawcę czynu zabronionego, jak również jego pomocnika, podżegacza czy współsprawcy.
W jaki sposób ująć sprawcę?
Ujęciem osoby nie jest wyłącznie jej schwytanie i doprowadzenie w ręce Policji. W przypadku stawiania oporu przez sprawcę czynu zabronionego dopuszczalne jest również stosowanie siły fizycznej w celu jego zatrzymania. Oczywiście siła fizyczna musi być proporcjonalna do potrzeb zatrzymania.
W przypadku gdy sprawca przebywa w pomieszczeniu, do którego się włamał, możemy zamknąć go w nim i wezwać Policję. Takie działanie również spełnia przesłanki ujęcia sprawcy.
Pościg podjęty bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa
Pościg, co do zasady, kojarzy nam się z bezpośrednią pogonią za przestępcą po popełnieniu przestępstwa. Do pościgu możemy również zaliczyć działanie mające na celu stwierdzenie miejsca przebywania i ujęcie sprawcy. W doktrynie podkreśla się, iż pościg to nie tylko chwila, gdy sprawca biegnie, a inni go gonią, ale także okres, gdy sprawca się ukrywa, a inni go szukają.