Dziedziczenie ustawowe pomiędzy małżonkami opiera się na założeniu, że więź małżeńska trwa do śmierci jednego z nich. Kodeks cywilny przewiduje jednak sytuacje, w których – mimo istnienia formalnego małżeństwa – jeden z małżonków może zostać wyłączony od dziedziczenia. Kluczowe znaczenie ma tutaj art. 940 k.c., który reguluje instytucję sądowego wyłączenia małżonka od dziedziczenia ustawowego.
Treść przepisu – art. 940 k.c.
§ 1. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
§ 2. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
Z przytoczonego przepisu wynikają cztery kluczowe zasady:
- Wyłączenie nie następuje automatycznie – wymagane jest orzeczenie sądu.
- Wyłącznie winny małżonek może zostać wyłączony – żądanie rozwodu/separacji musi być uzasadnione i opierać się na winie tego drugiego małżonka.
- Tylko pozostali spadkobiercy ustawowi mogą wnieść powództwo.
- Ograniczenie krótkim terminem – termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
Najbardziej problematyczną kwestią w kontekście praktycznego zastosowania tego przepisu, jest zagadnienie „uzasadnionego żądania rozwodu z winy małżonka”, które często staje się przedmiotem procesu sądowego.
Orzeczenie Sądu Rejonowego w Głubczycach (sygn. I C 40/24)
Stan faktyczny
Sprawa dotyczyła powództwa złożonego przez N. K., córkę zmarłego J. K., który pozostawał w związku małżeńskim z A. A. Celem powództwa było wyłączenie A. A. – żony zmarłego – od dziedziczenia ustawowego.
Powódka argumentowała, że J. K. w odpowiedzi na pozew rozwodowy, wniósł o orzeczenie rozwodu z wyłącznej winy A. A. Jej zdaniem przesłanki z art. 940 § 1 k.c. zostały spełnione.
Z kolei pozwana – A. A. – wskazała, że to J. K. ponosił wyłączną winę za rozpad małżeństwa. Nadużywał alkoholu, nie łożył na utrzymanie domu i zaniedbywał obowiązki rodzinne.
Ustalenia sądu
Sąd przeanalizował szczegółowo relację małżeńską stron oraz przebieg toczącej się sprawy rozwodowej. Wskazał, że:
- Małżonkowie pozostawali w konflikcie i doszło do trwałego oraz zupełnego rozkładu pożycia.
- Główną przyczyną rozkładu było naganne zachowanie J. K., w tym nadużywanie alkoholu, unikanie obowiązków oraz brak wsparcia dla żony.
- A. A. wspierała męża w okresie choroby i rehabilitacji, pokrywała koszty jego utrzymania i spłacała jego zobowiązania.
Sąd jednoznacznie ocenił, że J. K. był wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego. Wskazał, że gdyby nie jego śmierć, prawdopodobnie rozwód zostałby orzeczony z jego wyłącznej winy. Tym samym nie zostały spełnione przesłanki art. 940 § 1 k.c., gdyż to nie A. A. była winna.
Dodatkowo sąd ocenił, że żądanie powódki może być uznane za nadużycie prawa, zgodnie z art. 5 k.c., biorąc pod uwagę znaczny wkład pozwanej w życie i majątek zmarłego.
Podsumowanie
Sprawa omawiana powyżej doskonale ilustruje, jak istotne znaczenie mają okoliczności faktyczne i dowodowe przy stosowaniu art. 940 k.c. Należy pamiętać, że:
- Samo żądanie rozwodu przez spadkodawcę nie wystarcza – sąd musi zbadać, czy to żądanie było rzeczywiście uzasadnione i czy wina rzeczywiście leży po stronie współmałżonka.
- Ciężar dowodu spoczywa na spadkobiercy, który wnosi o wyłączenie.
- W praktyce rzadko dochodzi do orzeczeń wyłączających małżonka, o ile nie są spełnione przesłanki winy i nie istnieją wyraźne dowody na nieuczciwe postępowanie małżonka.
Warto podkreślić, że art. 940 k.c. ma charakter wyjątkowy i ingeruje w podstawową zasadę dziedziczenia ustawowego – dlatego jego stosowanie powinno być restrykcyjnie oceniane przez sądy.
Chcesz wiedzieć więcej? Zapraszamy do kontaktu!
Zdjęcie: unsplash.com
The post Wyłączenie małżonka od dziedziczenia – analiza art. 940 Kodeksu cywilnego w świetle praktyki orzeczniczej. appeared first on Wszystko o rozwodzie.