Treść przepisu art. 56 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRIO), który wskazuje przesłanki rozwodu, już wielokrotnie była głównym tematem artykułów na naszym blogu. W dzisiejszym wpisie, znów dokonanym jego analizy, jednakże skupimy się tylko na jego paragrafie trzecim, który ustanawia tzw. zasadę rekryminacji.
Zasada rekryminacji: wprowadzenie i cel regulacji
Zasada rekryminacji, jak wskazuje art. 56 § 3 KRIO, uniemożliwia orzeczenie rozwodu, jeśli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód lub gdy odmowa takiej zgody byłaby sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Celem tej regulacji jest zapobieganie sytuacjom, w których małżonek naruszający podstawowe zasady współżycia społecznego uzyskuje korzyści z własnego nagannego zachowania.
“W Wytycznych z 1952 r. (teza II) SN wskazał, że obowiązywanie tego zakazu jest konieczne ze względu na interes państwa „w utrzymaniu trwałości małżeństwa i nad związaną z tym ujemną społeczną oceną przypadków naruszenia tej trwałości. Ustawa musi przeciwdziałać niebezpieczeństwu samowolnego zrywania związków małżeńskich, które w tego rodzaju sytuacji zarysowuje się szczególnie ostro, musi działać wychowawczo i w roli hamulca w stosunku do takich małżonków, których wyrobienie społeczne i postawa moralna nie powstrzymałyby od aspołecznego, lekkomyślnego traktowania obowiązków wynikających z zawartego związku małżeńskiego. Równocześnie ustawa zabraniając z reguły udzielania rozwodu na żądanie małżonka, który wyłączną swą winą spowodował rozkład pożycia, daje wyraz potępieniu takiego postępowania” K. Osajda (red. serii), M. Domański, J. Słyk (red. tomu), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Wyd. 11, Warszawa 2024
Instytucja ta wywodzi się z angielskiego pojęcia „recrimination”, oznaczającego wzajemne oskarżenie. Wprowadzenie zasady rekryminacji do polskiego porządku prawnego odzwierciedla zasadę nemo turpitudinem suam allegans audiatur („nikt nie będzie wysłuchany, gdy powołuje się na własną nieprawość”).
Analiza orzecznictwa
Na przestrzeni lat polskie sądy wielokrotnie interpretowały art. 56 § 3 KRIO, uwzględniając specyfikę poszczególnych stanów faktycznych. Jednym z najważniejszych orzeczeń dotyczących tej zasady jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2002 r. (I CKN 305/01).
Stan faktyczny
Małżonkowie zawarli związek w 1969 r., a ich pożycie małżeńskie układało się dobrze do 1992 r. W 1994 r. mężczyzna opuścił rodzinę i związał się z inną kobietą, z którą pozostawał w trwałym związku. Pozwana żona nie wyraziła zgody na rozwód, wskazując na winę męża i powołując się na zasady współżycia społecznego.
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo o rozwód, podkreślając, że wyłącznym winnym rozkładu pożycia jest mąż, a odmowa zgody na rozwód przez żonę nie narusza zasad współżycia społecznego. W drugiej instancji orzeczono jednak rozwód, uznając, że odmowa zgody pozwanej stoi w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego z uwagi na trwałą separację małżonków i stabilność nowego związku męża.
Kluczowe stanowisko Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy uchylił wyrok sądu apelacyjnego, wskazując na konieczność szczegółowej analizy sytuacji obojga małżonków oraz podkreślając, że:
Sama długotrwałość rozłąki małżonków nie uzasadnia uznania odmowy zgody na rozwód za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego.
Dążenie do uniemożliwienia zalegalizowania nowego związku małżonka winnego nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, jeśli wynika z chęci utrzymania małżeństwa zgodnej z normami moralnymi i społecznymi.
Tylko istnienie szczególnych okoliczności może uzasadniać uznanie odmowy zgody za naruszającą zasady współżycia społecznego.
Motywacyjno-wychowawcza funkcja zasady rekryminacji
Zasada rekryminacji nie tylko chroni małżonków przed konsekwencjami nieuczciwego działania drugiej strony, ale pełni również funkcję wychowawczą. Skłania do unikania nagannych zachowań prowadzących do rozkładu pożycia małżeńskiego, a zarazem podkreśla, że instytucja małżeństwa wymaga od stron odpowiedzialności.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 kwietnia 1997 r., „nie można […] dopuścić do tego, aby małżonek winny rozkładu małżeństwa samowolnie zrywał węzeł małżeński, krzywdząc współmałżonka”.
Stan prawny: grudzień 2024 r.
Fot. unsplash.com
The post Zasada rekryminacji na gruncie prawa rodzinnego: interpretacja art. 56 § 3 KRO appeared first on Wszystko o rozwodzie.