Konkubinat jest terminem, który w nauce prawa określa trwały związek dwóch osób (zazwyczaj mężczyzny i kobiety), które wspólnie prowadzą gospodarstwo domowe, lecz nie zawarły związku małżeńskiego. W Polsce konkubinat nie został wprost uregulowany w przepisach prawa rodzinnego. Z tego powodu jego charakter prawny, a zwłaszcza skutki majątkowe wynikające z tego typu związku, budzą wiele pytań i kontrowersji. W dzisiejszym wpisie pochylimy się nad istotą konkubinatu w kontekście prawnym, a także dokonamy analizy orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Białymstoku w sprawie dotyczącej rozliczeń majątkowych między byłymi konkubentami.
Charakter prawny konkubinatu
Konkubinat jest prawnie nieuregulowaną formą trwałego wspólnego pożycia. Orzecznictwo, m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, definiuje konkubinat jako związek faktyczny, który charakteryzuje się wspólnym prowadzeniem gospodarstwa domowego. Jednakże z punktu widzenia prawa, nie rodzi on skutków majątkowych podobnych do tych, jakie wynikają z małżeństwa.
W szczególności:
Rzeczy nabyte w czasie trwania związku konkubenckiego nie stają się automatycznie współwłasnością stron. Brak regulacji w tej materii oznacza, że każda ze stron zachowuje prawo własności do majątku nabytego indywidualnie.
Do rozliczenia konkubinatu nie stosuje się przepisów dotyczących małżeńskich stosunków majątkowych, ani wprost, ani przez analogię. Brak jest domniemania współwłasności majątku nabytego podczas wspólnego pożycia, co odróżnia konkubinat od wspólności majątkowej małżeńskiej.
W przypadku rozliczeń majątkowych zastosowanie mogą mieć przepisy Kodeksu cywilnego, w szczególności dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 Kodeksu cywilnego).
Zasady rozliczeń majątkowych w konkubinacie
Podstawą prawną roszczeń wynikających z rozliczeń majątkowych w konkubinacie mogą być przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Osoba domagająca się zwrotu nakładów musi udowodnić fakt wzbogacenia drugiej strony, swoje zubożenie, brak podstawy prawnej dla tego wzbogacenia oraz związek przyczynowy między tymi zdarzeniami. Ciężar dowodu spoczywa na powodzie, zgodnie z art. 6 Kodeksu cywilnego.
Stan faktyczny sprawy
Sprawa rozpatrywana przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku dotyczyła roszczeń H. K. przeciwko Z. P., jej byłemu konkubentowi. Powódka domagała się zwrotu 190.000 zł, które miały stanowić połowę wartości mieszkania i garażu zakupionych w trakcie trwania ich związku. Twierdziła, że sfinansowała część tych nieruchomości ze swoich środków, pochodzących m.in. z dochodów z pracy oraz pożyczek udzielonych przez jej klientów.
Pozwany zaprzeczył tym twierdzeniom, wskazując, że środki na zakup nieruchomości pochodziły wyłącznie z jego oszczędności, sprzedaży mieszkania oraz kredytu bankowego. Sąd I instancji oddalił powództwo, uznając, że powódka nie zdołała udowodnić wysokości swojego wkładu finansowego w zakup nieruchomości.
Orzeczenie Sądu Apelacyjnego
Sąd Apelacyjny podtrzymał wyrok sądu pierwszej instancji, uznając, że H. K. nie wykazała, iż rzeczywiście przyczyniła się do zakupu nieruchomości. Sąd podkreślił, że zebrany materiał dowodowy, w tym zeznania świadków, nie pozwala na ustalenie dokładnej wysokości wkładu finansowego powódki. Jednocześnie zaznaczono, że konkubinat nie tworzy domniemania wspólności majątkowej, a zatem roszczenia muszą być udokumentowane w sposób jednoznaczny.
Sąd wskazał również, że H. K. powinna była zdawać sobie sprawę z potencjalnych problemów dowodowych związanych z ustaleniem nakładów na majątek w związku konkubenckim i podejmować kroki w celu ich zabezpieczenia, np. poprzez sporządzenie pisemnych porozumień.
Wnioski
Przypadek H. K. i Z. P. potwierdza, że brak formalnego uregulowania konkubinatu w polskim prawie rodzi istotne problemy związane z rozliczeniami majątkowymi. Wobec braku regulacji prawnych, strony takich związków powinny podejmować działania mające na celu zabezpieczenie swoich interesów, np. poprzez sporządzanie pisemnych umów lub dokumentowanie ponoszonych wydatków. Konkubinat, jako związek faktyczny, pozostaje prawnie obojętny, a jego uczestnicy muszą liczyć się z ograniczeniami wynikającymi z takiego statusu.
Stan prawny: styczeń 2025 r.
Fot. unsplash.com
The post Charakter prawny konkubinatu w świetle prawa rodzinnego. appeared first on Wszystko o rozwodzie.